۲۴تیربهروایتتاریخ؛ درگذشت آنتون چخوف (۱۹۰۴ م)
• درگذشت آنتون چخوف (۱۹۰۴ م) امروز سالروز درگذشت «آنتون چخوف anton chekhov» داستان نگار و نمایشنامه نویس بلند آوازه قرن ۱۹ روسیه (و جهان) است كه ۱۵ جولای ۱۹۰۴ در ۶۴ سالگی فوت شد . وی یك پزشك بود و برای تهیدستان یك كلینیك رایگان دایر كرده بود كه خود در آنجا طبابت می كرد. مهارت چخوف عمدتا در نگارش داستانهای كوتاه است. او گفته است كه ساده نویسی را از «تولستوی» یادگرفته و می كوشد كه در نوشته هایش چیزی بیاموزد و بشررا راهنمایی کند. فلسفه او در زندگی «شادزیستن» است و احساس شادی كردن را نعمتی بزرگ خوانده است، زیراکه عمر انسان محدود و پیری که از آن گریزی نیست دورانی سخت است که نباید گذارد نامطبوع باشد. بزعم چخوف؛ اگر بشر از جوانی، درست راهنمایی شود زندگانی مطلوب و بدون دغدغه خواهد داشت. مدیران جامعه نقشی بزرگ در تامین سعادت و شادزیستن اتباع دارند لذا حکمران کل (رئیس کشور) در انتخاب آنان باید جنبههای مختلف را درنظر بگیرد. (در آن زمان روسیه انتخابات نداشت که چخوف به مشارکت و رای مردم در انتخاب مقامات کشور اشاره کند). ایوانف، مرغ دریا، عمو وانا، سه خواهر و باغ گیلاس از جمله داستانها و نمایشنامههای چخوف هستند.
• مهاجرت علما و مردم تهران به قم و آغاز هجرت كبری در جریان نهضت مشروطه (۱۲۸۵ ش)
در ادامه نهضت مشروطه، پس از آن كه خواستههای علما و مردم در مورد تاسیس عدالت خانه و اجرای قوانین اسلام و… عملی نشد، علما تصمیم گرفتند كه به قم مهاجرت نموده و در حرم حضرت معصومه(س) تحصن كنند. درنهایت در ۲۴ تیر ۱۲۸۵ شمسی برابر با ۲۳ جمادی الاول ۱۳۲۴، حضرات آیات سید محمدطباطبایی و سید عبداللَّه بهبهانی در رأس یك گروه هزار نفری به سوی قم حركت كردند و مهاجرت كبری را شروع نمودند. همچنین شیخ فضلاللَّه نوری، سه روز بعد با فراهم آوردن جمعیت بسیار زیاد، از تهران به قم هجرت نمود. این مهاجرت، موجی از یك قیام در سراسر كشور ایجاد كرد و علمای بزرگ زمان از قبیل آقانجفی اصفهانی و آخوند ملاقربانعلی زنجانی از روحانیون مشهور و متنفذ اصفهان و زنجان، به این تحصن پیوسته و روحانیون سایر شهرها با تلگرافهای متعدد، در انجام خواسته متحصنین قم پافشاری نمودند. در جایی كه نهضت در اوج پیروزی قرار داشت و مظفرالدین شاه قاجار هم خواسته رهبران نهضت را پذیرفته بود، به واسطه دستهای مرموزی كه در جریان بود، اولین انحراف نهضت آشكار شد و عدهای از مردم، ناآگاهانه به سفارت انگلیس پناهنده شدند و در حیاط سفارت تحصن كردند. تحصُّن بیش از بیست هزار نفر از مردم در سفارت انگلستان، هرچند در ظاهر به بهانه حفظ جان مردم صورت میگرفت ولی در واقع نوعی تعدّی از احكام اسلامی بود كه استعمار پیر به دنبال آن بود. این انحراف بعدها تا آنجا كشیده شد كه شیخ فضلاللَّه را كه خود، از رهبران مشروطه به شمار میرفت، به دلیل مخالفت با مشروطه غیرمشروعه، به جوخه دار سپردند. سرانجام بر اثر فشار متحصنین، مظفرالدین شاه تمامی خواستههای آنان را پذیرفت و در ۱۴ مرداد ۱۲۸۵شمسی، طی فرمانی، ضمن عزل عینالدوله، صدر اعظم مستبد خود، دستور برگزاری انتخابات و تشكیل مجلس شورا را صادر كرد. در نهایت علما و مردم متحصن در قم، ده روز بعد از امضای فرمان مشروطه، با احترام به تهران بازگشتند.
• روزی که محمد على شاه قاجار در میهن خود، به سفارت روسیه پناهنده شد! (۱۲۸۸ ش)
۲۴ تیر ماه ۱۲۸۸ (۱۵ جولای ۱۹۰۹) شهر تهران پس از یک روز جنگ خیابانی به دست افراد مسلح بختیاری، گیلان و مجاهدین مشروطیت افتاد و محمدعلی شاه قاجار پس از اطلاع از آن، با خانواده اش به ساختمان تابستانی سفارت روسیه در زرگنده قلهک پناهنده شد. وی قبلا در سلطنت آباد مستقر شده بود و با اینکه هنوز پانصد قزاق و تعدادی توپ در اختیار داشت تصمیم به تحصّن در سفارتخانه خارجی گرفته بود. به تفسیر برخی از مورخان، محمدعلی شاه با تحصّن در ساختمان تابستانی سفارت روسیه، پناهنده شدن به بیگانه را بر مذاكره با سران مخالفان و پذیرفتن شرایط آنان ترجیح داد كه در «تاریخ» به عنوان اقدامی حقارت آمیز ثبت شده است. همزمان، سایر مقامات نزدیک به او نیز به سفارتخانه ها پناه بردند. چون (ظاهرا!) سفارتخانههای روسیه و انگلستان برای همه متقاضیان تحصّن جای نداشتند به مقامهای اضافی، هرکدام یک پرچم این دو دولت داده شد تا بر بالای خانههایشان نصب کنند که کسی متعرضشان نشود. این وضعیت نیز یک لکه ننگ بر تاریخ ایران اضافه کرده است.
سفیران روسیه و انگلستان سپس به طور جداگانه و با لحنی متفاوت از سردار اسعد و سپهدار تنکابنی فرماندهان نیروهای فاتح تهران خواستند که به زد و خورد پایان دهند و مسئله را از راه مسالمت حل کنند. فاتحان تهران خواستار تسلیم سرهنگ لیاخوف (فرمانده روس نیروی قزاق مستقر در تهران كه مجلس را به توپ بسته بود) شدند که موافقت شد و لیاخوف به فاتحان تهران مراجعه کرد و تامین خواست. دو روز بعد یک شورای عالی ۲۸ نفری تشکیل و همان روز محمد علی شاه را به دلیل پناهنده شدن در خاک وطن به سفارتخانه خارجی، از سلطنت خلع و پسر ۱۲ ساله او احمد میرزا را به سلطنت برداشت و چون او هنوز طفل بود؛ قرار شد که عضدالملک «ایلخان قاجار (رئیس وقت ایل مغول تبار قاجار)» نیابت سلطنت را بر عهده گیرد. این ایل به روش مغولهای قرون ۱۲ ـ ۱۴، هنوز «ایلخان» داشت!. احمد میرزا در آن لحظه با پدرش در سفارت روسیه بود که از آنجا به کاخ سلطنتی انتقال یافت. همه این ماجرا نتیجه رقابت استعماری روسیه و انگلستان بود که روسیه از محمدعلی شاه و انگلستان از مجلسیان حمایت میکردند.
• زادروز نقاش بلند آوازه هلندی (۱۶۰۶ م)
رامبرانت Rembrandt Harmenszoon van Rijn نقاش شهیر قرن ۱۷ میلادی ۱۵ جولای ۱۶۰۶ در «لیدن» هلند به دنیا آمد و ۶۳ سال عمر كرد. وی كه چهارم اکتبر ۱۶۶۹ درگذشت و بیشتر عمر خودرا در آمستردام بسربرده بود شاهكارهای هنری بی مانند از خود برجای گذارده است كه پورتره خودش یكی از آنهاست. رامبرانت در بكار بردن سایه ـ روشن در نقاشی نبوغ داشت. وی در اسیدکاری (ساخت تصویر روی فلز با استفاده از اسید printmaking) که پدر گراورسازی امروز است مهارت داشت.
• تولد “نیكولا دو مالبرانش” عالم علوم الهی و فیلسوف معروف فرانسوی (۱۶۳۸ م)
نیكولا دو مالْبِرانْشْ، فیلسوف فرانسوی در ۱۵ ژوئیه ۱۶۳۸میلادی در پاریس به دنیا آمد. وی از جوانی به تحصیل فلسفه پرداخت اما چون از بحثهای پیچیده آن در باب موضوعات مشكوك و نامعلوم مابعدالطبیعی دلش گرفت، به علم الهیات كه معلمان آن، برای مشكلاتش جواب قاطعتری داشتند، روی آورد. از این رو به سلك كشیشان درآمد و در صنف خطیبان دینی قرار گرفت. مالبرانش به ظاهر، عقاید آنها را به عنوان حقیقت محض میپذیرفت و حال آن كه در دل، كاملا به آنچه مجبور به پذیرفتنش بود، اعتقاد نداشت. وی در ۲۶ سالگی با دكارت آشنا شد و به مدت سه سال به مطالعه آثار این فیلسوف هموطنش پرداخت. مالبرانش پس از خواندن آثار دكارت، از الهیات دست كشید و بار دیگر به فلسفه روی آورد. وی تحت تاثیر دكارت، كتاب جستجوی حقیقت را نگاشت. مالبرانش در این كتاب، مانند دكارت از شك آغاز كرد و به حقیقت ختم نمود. وی بر این عقیده بود: پیش از آن كه چیزی را مشاهده كنی بدان ایمان نیاور، اما هنگامی كه مشاهدات تو، عقل تو را به سوی حقیقت رهنمون گشت در ایمان، متزلزل مباش. به عبارت دیگر، عقل ما نتیجه معقولِ مشاهدات حواس ماست، و همین عقل كه حاصل مشاهدات حواس است، راهنمای ما بدین حقیقت است كه همه مخلوقات در خداوند وحدت مییابند. از اینجا معلوم میشود كه عقل، راهنمای ما به قبول ایمان و ایمانْ راه وصول و درك خداوند است. مالبرانش هیچ علتی را به جز خدا قبول ندارد و اراده بشر را بیفایده میداند و میگوید هیچ چیز بدون اراده خداوند انجامپذیر نیست. او همچنین با اعتقاد به افكار افلاطون، تحت تاثیر وی نیز قرار گرفت. از این جهت او را افلاطونی، مسیحی، مینامیدند. مالبرانش یكی از فلاسفه بزرگ فرانسه محسوب میشود كه قائل به وحدت وجود و منكر ارتباط عقل و ماده بود. نیكولا دو مالبرانش سرانجام در دهم فوریه ۱۷۱۵میلادی در ۷۷ سالگی درگذشت.
• تولد “پیر ژوزف پرودون” فیلسوف و نظریهپرداز فرانسوی (۱۸۰۹ م)
پيِر ژوزف پرودون، یكی از متفكرین و صاحبنظران فرانسوی در امور سیاسی و اجتماعی، در ۱۵ ژوئیه ۱۸۰۹میلادی در خانوادهای فقیر در شهر بزانسون فرانسه به دنیا آمد. وی پس از طی تحصیلات متوسطه و دانشگاه، جزوهای تحت عنوان “مالكیت چیست” منتشر كرد كه باعث شهرت او شد. پرودون معتقد بود كه كارگر و كارفرما باید با رعایت تساوی مقدار محصول و مزد، و فروشنده و خریدار با ملاحظه تساوی قسمت محصولات، یكدیگر را كمك كنند تا جامعه سعادتمند شود. او در سال ۱۸۴۶ كتابی به نام “نظام تناقض اقتصادی یا فلسفه فقر و بیچارگی” منتشر نمود و به دلیل تندی و جسارت نوشتههایش، به سه سال حبس محكوم شد. پرودون زندگی بسیار سادهای داشت و به اصول اخلاقی پایبند بود. وی ایمان محكمی به حیثیت و آزادی مردم داشت و با هر فرضیه و نظری كه شخصیت فرد را از میان بردارد و از پیشرفت آزادانه او و ابتكاراتش جلوگیری كند، به سختی مخالفت میكرد. از این رو بود كه با سن سیمون، فیلسوف فرانسوی و كارل ماركس، نظریه پرداز آلمانی و عقاید آنها مخالفت میورزید. پرودون بر این باور بود كه جامعه باید از اتحادیه كوچكی تشكیل شود كه با هم پیوستگی داشته باشند و امور آنها به نحوی اداره گردد كه نیازی به حكومت پیدا نكنند. وی به مسئولیت اخلاقی افراد اهمیت بسیار میداد و میگفت، هر انضباطی كه به مردم تحمیل گردد اشتباه است. او اولین كسی است كه لفظ آنارشی یا اغتشاش و هرج و مرج را به كار برد ولی نه به معنی انقلابی آن، بلكه بدین معنی كه آنارشی و مردم بدون حكومت، كاملترین سازمان اجتماعی بشر میباشد زیرا مدعی بود كه حكومت هر فرد بر دیگری، به هر شكل و طریق كه باشد، ظلم و ستمگری محسوب میشود. ژوزف پرودون سرانجام در ۱۶ ژانویه ۱۸۶۵میلادی در ۵۶ سالگی درگذشت.
• تولد “گوتفرید كلر” شاعر و داستاننویس بزرگ سوئیسی (۱۸۱۹ م)
گوتفرید کلر شاعر و داستاننویس برجسته سوئیسی در تاریخ ۱۹ جولای سال ۱۸۱۹ میلادی در زوریخ بهدنیا آمد و در کودکی پدرش را از دست داد. کلر در آغاز به هنر نقاشی شوق فراوان نشان داد و با کمک مالی مادر به مونیخ آلمان رفت تا کار هنری را آغاز کند. پس از دو سال، از نقاشی سرخوردگی یافت و استعداد خود را برای ادامه کار کافی ندانست. در بازگشت به زوریخ، علاقه به سیاست او را به محیط مهاجران سیاسی آلمانی کشاند و ذوق شاعری و نویسندگی را در او بیدار کرد. کلر در سال ۱۸۴۶میلادی، نخستین دیوان کوچک خود را انتشار داد که رنگ میهنپرستانه داشت و موجب شد که شاعر از طرف دستگاه حکومت، بورس تحصیلی دریافت نماید. اما وی در دانشگاه تحت نظر برخی استادان خود، به استواری عالم دنیوی و بیایمانی به خدا روی آورد. وی سپس راهی برلین در آلمان گردید و در طی اقامت پنج ساله در آن شهر، معلومات خود را وسعت بخشید. پنج سال اقامت در برلین نه تنها از نظر خلق آثار برای کلر زندگی پرثمری بود، بلکه در سراسر زندگی او نیز اثری عمیق بهجای نهاد و درباره مسائل اجتماعی تجربه بسیاری برایش فراهم آورد که همه آنها در آثارش با لحنی انتقادی و آموزنده و در عین حال طنزآمیز نمودار شده است. کلر در طی سالهای بعد با انتشار چندین رمان موفق، به شهرت فراوانی دست یافت و احترام بسیاری پیدا کرد. برخی از آثار وی بهویژه مجموعه داستانهای «مردم زلدویلا»، آینه منعکسکننده دنیای واقعی است که از نظر ترسیم چهرهها، بسیار طبیعی و ستودنی جلوه میکند و از نظر اخلاقی و روحی با طنزی لطیف و پرجاذبه همراه است. این اثر از پیروزی بسیاری برخوردار گشت و شهرت کلر را از مرزهای ادبی آلمان فراتر برد. وی در رمان «مردم زلدویلا» بهوسیله هجوی آمیخته با حسن نیت، با عشق به میهنش، معایب و نقایص اخلاقی هموطنانش را بیان میکند و در ضمن ادراک خود را از زندگی، فلسفه و مذهب آشکار میسازد. کلر در رمان «هفت افسانه»، با زبان طنز هم عالم مسیحیت را به مسخره گرفته و هم دنیای کفر و الحاد را و عقیده خود را مبنی بر نمای غیرروحانی و دنیوی مذهب و رهایى از قید کشیشی ابراز داشته است. کلر پانزده سال نیز تحت عنوان فرماندار یکی از ایالتهای سوئیس به خدمت پرداخت که در این دوران از میزان فعالیتهای ادبی وی کاسته شد. بهطور کلی، اشعار جوانی کلر تحت تأثیر شعرهای عامیانه قرار گرفته که غالباً برای آنها آهنگ ساخته شده و جزو فرهنگ ملی گشته است. اشعار دورههای بعد بیشتر جنبه فلسفی دارد و اندیشه او را بیان میکند. کلر در طنز استاد است و گرچه شهرت او بیشتر در داستاننویسی بود، اشعار وی نیز مورد ستایش فراوان قرار گرفته است. کلر از بزرگترین شخصیتهای ادبی آلمانیزبان سوئیس در قرن نوزدهم میلادی است که آثارش بیش از دیگران خواننده داشته و نفوذش تا امروز در نویسندگان کشورش باقی مانده است. رمانهایی همچون «مارتین زالاندر»، «داستانهای زوریخ» و «دیوان جدید» و «دیوان کامل» از دیگر از آثار کلر هستند. گوتفرید کلر سرانجام در ۱۵ جولای ۱۸۹۰میلادی در سن هفتاد و یک سالگی درگذشت.
• ترور روحانی مجاهد آیتاللَّه “سیدعبداللَّه بهبهانی” یكی از سران اصلی مشروطیت (۱۲۸۹ ش)
• وثوق الدوله اعلامیهای انتشار داد. در این اعلامیه به سفر قریب الوقوع احمدشاه به اروپا اشاره شده بود. در اعلامیه مدت مسافرت شاه شش ماه تعیین گردیده بود. (۱۲۹۸ ش)
• توقيف نشريه راه نجات به دستور دولت موقت (۱۳۱۳ ش)
• انتشار روزنامه عالم ” ارگان حزب احرار ايران” (۱۳۲۳ ش)
• دکتر هوشنگ نهاوندی به جای دکتر علینقی عالیخانی به ریاست دانشگاه تهران برگزیده شد. (۱۳۵۰ ش)
• وزارت امور خارجه کلیه گذرنامههای دانشجویی را لغو کرد تا تدریجاً به جای آن گذرنامه عادی بدهد. (۱۳۵۲ ش)
• دکتر محمدرضا عاملی تهرانی از قائم مقامی حزب رستاخیز استعفا کرد و دلیل استعفای خود را عدم توجه حزب به خواستههای مردم عنوان کرد. (۱۳۵۷ ش)
• سالروز تولد مارگارین كه به كره نباتی نیز معروف است، ۱۵ جولای سال ۱۸۶۹ توسط «موریه» فرانسوی اختراع شد. پژوهشگران پزشکی اخیرا مصرف آن را برای کسانی که سطح کلسترول خون آنان بالا است منع کردهاند. (۱۸۶۹ م)
• لغو قانون تبعيد مجرمان سياسی به سيبری، توسط پادشاه روسيه (۱۹۰۰ م)
• گشایش کنفرانس بینالمللی برای جلوگیری از اعمال سفید پوستان در پاریس (۱۹۰۲ م)
• سرکوب انقلاب بوميان آفريقاي غربی، مستعمره پرتقال (۱۹۰۲ م)
رویدادها
- ۱۳۵۴ – آغاز پروژه آزمایشی آپولو-سایوز.
- ۱۳۸۸ – سقوط هواپیمای مسافربری مسیر تهران-ایروان در حوالی قزوین و کشته شدن همهٔ ۱۶۸ سرنشین آن.
زادروزها
- ۱۳۲۴ – عطا صفرپور، بازیگر، نویسنده و گارگردان ایرانی تئاتر
- ۱۳۶۱ – میلوراد یانوش، بازیکن فوتبال اهل صربستان
- ۱۳۶۴ – محسن ایراننژاد، بازیکن فوتبال اهل ایران
درگذشتها
- ۱۳۸۸ – لِوُن داویدیان از سیاستمداران ارمنی-ایرانی و نمایندگان اقلیتهای دینی مجلس شورای اسلامی در پی سانحه سقوط هواپیمای مسافربری مسیر تهران-ایروان. (زادروز ۱۳۲۳)
- ۱۳۸۸ – عبدی یمینی، آهنگساز، تنظیم کننده و نوازنده نامدار و برجستهٔ ایرانی در پی سانحه سقوط هواپیمای مسافربری مسیر تهران-ایروان. (زادروز ۱۳۳۲)
- ۱۳۹۱ – مهتاب نوروزی، سوزندوز ایرانی.