از سیر تا پیاز کودتا در هزار کلمه

حامد محمدی – روزنامه نگار

حامد محمدی: آنچه این چند روز از مردم ترکیه شنیدم، نگاهشان به ساختار ارتش کشورشان، قابل مقایسه با نگاه ما مردم ایران و احزاب خودمان به ارتشِ پیش از انقلاب اسلامی است. گروهی آن را سازمانی ملی و مقدس و حضور در ارتش را افتخار می‌دانستند و گروهی از مردم و منتقدان پهلوی، ارتش را دست‌نشانده شاه و وابسته به آمریکا. تقریباَ شبیه این الگو در ترکیه هم برقرار است. آندسته شهروندان سکولار، برخی از ملی‌گرایان و کمالیست‌ها و عموم نخبگان و دگراندیشان متمایل به ارتش هستند و طرفدار اردوغان که عموماً توده مردم و نهادهای اسلامی و مساجد هستند به چشم تردید به ارتش نگاه می‌کنند.

با این وجود به خصوص بعد از آنکه هواپیمای جنگنده ارتش ترکیه هواپیمای روسی را هدف قرارداد، برای طرفداران اردوغان شیرین بود و روی خوش به ارتش نشان دادند.

در جریان بازجویی‌ها از دستگیرشدگان کودتای اخیر دریاسالار «ویسل کوزل» معاون فرمانده نیروی دریایی ارتش ترکیه که از طراحان اصلی عملیات بود گفته شب قبل از کودتا در باشگاه افسران «فنرباغچه» قرارشد که با ناوچه «فاتح» نزدیک اسکله استانبول شود و اهداف از پیش تعیین شده را که دو مخزن سوخت بوده هدف قرار دهد.

دریاسالار «بولنت بوستان اوغلو» فرمانده نیروی دریایی ارتش که شب کودتا برای تعطیلات تابستانی در مارماریس بوده گفته از این عملیات هیچ خبری نداشته و از طریق تلویزیون متوجه آن شده است. این در حالی بود که در ماه رمضان  اردوغان برای نزدیک‌تر شدن به نیروی دریایی به صورت اختصاصی یک روز افطار را با فرماندهان و سربازان این نیروی گذراند.

چرا نیروی دریایی؟ آیا اینکه مطرح می‌شود کودتای اخیر ساختگی و برنامه‌ریزی شده از طرف اردوغان بوده، چقدر صحیح است؟

سال ۲۰۰۳ زمانی که حزب عدالت و توسعه در ترکیه تازه روی کار آمد اولین بار علیه اردوغان که نخست وزیر بود کودتایی طراحی شد که لو رفت و طی هفت سال تحقیق در سال ۲۰۱۲ دادگاه آنان برگزار شد و در نهایت ۲۳۷ نفر متهم شدند، محکومیت ۶۳ نفر لغو شد و ۳۶ نفر از افسران بود تبرئه شدند.

دادستان پرونده در آن زمان گفت تایید مدارک دیجیتال امکان‌پذیر نیست و در مدارکی که علیه این افسران جمع‌آوری شده بود شواهد عینی یا مدارک محکمه پسند ارائه نشده است. در همان زمان جریانات سیاسی طرفدار اردوغان  دادگاه و قضات را متهم کردند که به نفع افسران رای صادر کردند. اخراج گسترده افسران در کودتای اخیر ریشه در این باور اردوغان داشت که قضات در آن زمان به افسران طراح کودتا در سال ۲۰۰۳ کمک کردند و امروز تبعات همان دوران بود.

دریابد «آتیلا گزک» معاون وقت نیروی دریایی این کشور و پنج تا شش نفر از فرماندهان بلندپایه نیروی دریایی ترکیه در اعتراض به این احکام از مقام خود کناره‌گیری کردند. در همان زمان هم مطرح شد «فتح الله گولن» پشت این کودتا بوده و اردوغان هم اعتماد زیادی به ارتش نداشت و همچنان بحث پاکسازی مطرح بود.

طرح عملیات چه بود؟

ساختار برنامه‌ریزی این کودتا تقریباً با همه کودتاهای دنیا مشترک بود، ابتدا رادیو و تلویزیون دولتی تصرف شود (موفق بود)، همزمان پارمان هدف‌قرارداده شود (موفق بود)، شاهراه‌ها و خیابان‌های اصلی دو شهر استانبول و آنکارا مسدود و پیاده و نظام و زرهی مستر شود (موفق بود)، مراکز نظامی که قدرت دفاعی داشتند اما از کودتاگران نبودند هدف قرارگرفته شود که بخشی از آن میسر نشد و پایگاه مرکز آموزش فرماندهی نیروهای ویژه بمب‌باران شد اما سقوط نکرد.

قرار بود اردوغان در هتلش در مارماریس هدف قرارداده شود این اتفاق افتاد، اما دقایقی قبل نیروهای ویژه او را از هتل خارج کرده بودند، جنگ روانی اردوغان از اینجا شروع شد «او به سمت ایران فرار کرده»، این خبر تعدادی از جنگنده‌های کودتاگران را به سمت شرق ترکیه کشاند، وضعیتی که باعث شد در ایران نیروی هوایی ارتش آماده باش اعلام کند و جنگنده‌های ما از پایگاه تبریز به سمت مرز پرواز کردند.

در این فاصله اردوغان خود را به فرودگاه آتاتورک استانبول رساند و دو تا سه برا برای کشتن او از طرف کودتاگران طرح عملیات شد اما ناموفق بود. آخرین فرصت برای از بین بردن رئیس‌جمهور دفترریاست جمهوری بود که ۱۳ نفر از تکاوران کودتاگر به آنجا یورش بردند که ناموفق بودند و همگی دستگیر شدند.

در اینجا حتی مطرح شد عملیات دو فاز داشت، شکست صوری عملیات در فاز اول و بیرون کشاندن اردوغان از مارماریس و فاز دوم تمام کردن کارش در استانبول.

در تمام این ساعات کلیه واحدهای کودتا ماموریت خود را به درستی انجام داده بودند. «تیپ تکاور۲ بولو» و «تیپ تکاور ۴۹ بینگول»، قرارگاه چهارم شکاری «آکینجی»، گارد ساحلی هر دو دریا، بخشی از نیروی دریایی، فرماندهی پایگاه یکم و چهارم شکاری و ستاد فرماندهی نیروی هوایی  JFAC و تعدادی دیگر از تیپ‌ها و لشگرها در استان‌های عموماً سمت غرب همچون لشگر اژه و ازمیر و تعدادی دیگر از پایگاه‌های هوایی از جمله «قونیه» و «اینجرلیک» همگی طبق برنامه پیش‌رفتند و نگاهشان فقط به تیمی بود که مسئول کشتن اردوغان بود. در این فاصله شهر آنکارا برای ساعت‌ها رسماً سقوط کرده بود و دست کودتاگران بود. آنها نگاهشان فقط به استانبول بود: «کشتن اردوغان» که میسر نشد.

چرا کودتا شکست خورد؟

اگر این را از اردوغان بپرسیم یک جواب دارد: «مردم» طرفدارنش که امروز اعدام کودتاگران را می‌خواهند.

اما حقیقت چیست؟

برنامه‌ریزی‌ این کودتا بر مبنای کمترین تلفات با زدن اصلی‌ترین مهره بود که به دفعات تلاش شد اما با خوش‌شانسی اردوغان میسر نشد. پلان بعدی حفظ آنکارا و استانبول و درگیر شدن با حامیان اردوغان بود یعنی جنگ داخلی و آدم‌شکی، که هیچ یک از افسران طراح کودتا موافق آن نبودند. با زنده ماند رئیس‌جمهور و طول کشیدن عملیات تلفات شهری بالا می‌رفت، ارتش کودتا اسلحه داشت و حامیان دولت دست‌خالی، ژنرال‌ها آدم‌کش نبودند، آنها مخالفان دیکتاتوری دولت بودند. ظرف سه ساعت همگی آنها تسلیم شدند.

ساعت یک بعد از ظهر روزی که کودتا شکست خورد ۹۰۰ سرباز خود را در نقاط مختلف این دوشهر تسلیم کردند تنها ۱۰۰ تا ۲۰۰ نفر آنها اسلحه داشتند، هیچ کدامشان به جز شلیک هوایی گلوله مستقیم به مردم شلیک نکرده بودند.

این عملیات را نخبگان ارتش ترکیه طراحی کردند و بخشی از آنها ژنرال‌هایی بودند که مخالف همکاری اردوغان و داعش بودند.