۳۱خردادبه‎روایت‎تاریخ؛ سالروز شهادت دكتر مصطفی چمران(۱۳۶۰ش)

• شهادت سردار رشید ایران “دكتر مصطفی چمران” در دهلاویه (۱۳۶۰ ش)
مصطفی چمران( تولد: ۱۳۱۱ تهران)  معروف به دکتر چمران و شهید چمران، فیزیک‌دان، فعال سیاسی، از اعضاینهضت آزادی ایران، وزیر دفاع دولت مهدی بازرگان، از همراهان موسی صدر در تشکیل جنبش امل (لبنان)، وزیر دفاع ایران، نماینده دوره اول مجلس شورای اسلامی، از فرماندهان ایران در جنگ ایران و عراق و بنیان‌گذار ستاد جنگ‌های نامنظم در جریان جنگ ایران و عراق بود.

وی در دانشگاه تهران، تحصیلات خود را در رشته الکترومکانیک به پایان برد. سپس برای ادامه تحصیل به آمریکا رفت و درجه دکتری در فیزیک پلاسماکسب کرد. پس از گذراندن آموزش‌های نظامی در مصر، به لبنان رفت و به همراه موسی صدر، در تشکیل جنبش امل نقش مؤثری داشت و از فرماندهان آن بود.

چمران در زمان تحصیل در دانشگاه تهران، در درس ترمودینامیک، شاگرد مهدی بازرگان بود. آشنایی او با بازرگان، عامل مهمی در ورود او به عرصه سیاست به شما می‌رود. وی در دوران پس از کودتای ۲۸ مرداد در سازمان نهضت مقاومت ملی که زیر نظر افرادی چون بازرگان، سید رضا زنجانی وسید محمود طالقانی اداره می‌شد، فعالیت می‌کرد. در زمان تحصیل در خارج از ایران، او به همراه ابراهیم یزدی، علی شریعتی و صادق قطب‌زاده، شاخه خارج از کشوری نهضت آزادی ایران و همچنین انجمن اسلامی دانشجویان ایران در آمریکا را تأسیس کرد. پس از پیروزی انقلاب ۱۳۵۷ ایران، او به ایران بازگشت و در دولت بازرگان، مدتی وزارت دفاع را برعهده داشت. او به عنوان یکی از اعضای نهضت آزادی، در دوره نخست مجلس شورای اسلامی از سوی مردم تهران به نمایندگی انتخاب شد.

در جریان جنگ ایران و عراق، وی یکی از فرماندهان ایران بود. چمران با شروع جنگ، به اهواز رفت و ستاد جنگ‌های نامنظم را بنیان‌گذاری کرد. از دیگر کارهای مهم وی ایجاد هماهنگی بین نیروهای ارتش، سپاه و نیروهای داوطلب مردمی بود که در منطقه حضور داشتند. مصطفی چمران در ۳۱ خرداد ماه ۱۳۶۰ در مسیر دهلاویه-سوسنگرد بر اثر اصابت ترکش خمپاره به پشت سرش کشته شد.

• درگذشت عبدالعزیز فرمانفرماییان معمار استادیوم آزادی، از بنیان‎گذاران نظام مهندسی جدید در ایران و از تهیه‌کنندگان “نقشه جامع شهر تهران” (۱۳۹۲ ش)
عبدالعزیز فرمانفرماییان معمار معاصر، استاد دانشگاه تهران و از بنیان‌گذاران نظام مهندسی جدید در ایران روز گذشته بر اثر بیماری طولانی‌مدت در شهر “پالما د مایورکا” درگذشت و فردا در آرامگاه “مون‌پارناس” پاریس به خاک سپرده خواهد شد. وی که برای دیدار با خواهرش در اسپانیا به سر می‌بُرد در آنجا درگذشت ولی برای خاکسپاری پیکرش به پاریس منتقل می‌شود. وی که فرزند عبدالحسین میرزا فرمانفرما یکی از رجال اواخر دوره قاجار بود، در سال ۱۲۹۹ متولد شد و تحصیلاتش را در دانشسرای عالی ملی هنرهای زیبای پاریس (دانشکده بوزار) گذراند. وی در آوریل دهه ۳۰ فارغ‌التحصیل شد و به ایران بازگشت و در گاراژ پدرش کار طراحی را آغاز کرد. زنده‌یاد فرمانفرماییان پس از آن در یکی از آتیله‌های دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران زیر نظر محسن فروغی همراه با مهندس “آفتن دلیان”، هوشنگ سیحون و حیدر غیایی به کار و تدریس مشغول شد. استادیوم ورزشی، ساختمان شرکت نفت، مسجد دانشگاه تهران، ساختمان وزارت کشاورزی، برج‌های سامان، برج‌های ونک پارک، ساختمان بورس، دانشکده دامپزشکی، کاخ مادر سعدآباد، کاخ نیاوران، ساختمان اداری صدا و سیما و موزه فرش تهران برخی از آثار این هنرمند معمار به‌شمار می‌روند. شناخته‌شده‌ترین فعالیت شهرسازی زنده‌یاد فرمانفرماییان، تهیه نقشه جامع شهر تهران با همکاری “ویکتور گروئن” بود. نام زنده‌یاد عبدالعزیز فرمانفرماییان در کتاب معماران ایران که دایره‌المعارفی دوزبانه (فارسی – انگلیسی) در زمینه معماری است و به معرفی ۱۱۴ معمار پیشکسوت ایران می‌پردازد، آمده است. وی که به روش From flow the function کار می‌کرد، علاوه‌بر طراحی معماری در طراحی شهری و شهرسازی به‌فعالیت مشغول شد و در سال‌های ۱۳۴۶ تا ۱۳۵۴ تمامی کارهای غیرصنعتی کنسرسیوم نفت شامل شهرسازی، مدرسه‌سازی، خانه‌سازی و ساخت دفاتر اداری در مناطق نفت‌خیز را به عهده داشت و شهرسازی و خانه‌سازی مجموعه شرکت مس سرچشمه کرمان، شرکت خانه در کرج، شرکت خانه در اصفهان و شرکت خانه در شرق تهران را نیز انجام داد.

• درگذشت دکتر مینا ایزدیار بنیان‌گذار انجمن تالاسمی و رئیس سابق انجمن تالاسمی (۱۳۹۲ ش)
سال‎ها بود که ایجاد انجمن حمایت از بیماران دیر درمان همچون تالاسمی و هموفیلی یک رویا بود. تلاش‌های فراوانی برای ایجاد این نوع سازمان‌های حمایتی با عدم موفقیت به بایگانی سپرده شد تا اینکه در سال ۱۳۶۸ به همت جمعی از افراد توانا اولین انجممن حمایت از بیماران دیر درمان به عنوان انجمن تالاسمی ایران تاسیس شد. دکتر مینا ایزدیار رئیس گروه موسسان انجمن تالاسمی ایران و ریاست هیئت مدیره انجمن تالاسمی ایران با درایت خود نقش بسیار بارزی در راه‌اندازی این نهاد حمایتی داشت. بعد از گذشت ۲۴ سال از تاسیس این نهاد حمایتی، ایران تنها کشور در حال توسعه‌ای است که تمام مبتلایان تالاسمی در آن شناسایی و تحت پوشش انجمن تالاسمی ایران قرار گرفته‌اند. به عنوان اولین کشور در حال توسعه و مسلمان الگوی پیشگیری از تالاسمی را برای سایر کشورها ایجاد کرده همه این دستاوردها مرهون زحمات دکتر ایزدیار و همکاران اوست. خاطره این پزشک بلند همت هرگز از یادها نخواهد رفت و تا زمانی که حتی یک بیمار تالاسمی در ایران به درمان نیاز دارد، نام دکتر مینا ایزدیار و خاطره همت والایش در اذهان باقی خواهد ماند. ایشان ظهر روز جمعه ۳۱ خرداد پس از دو سال مبارزه با بیماری سخت در کنار فرزندان خود در خارج از کشور دیده از جهان فرو بست.

• درگذشت مهندس محمد مهریار، معمار، مرمت‌گر و پژوهشگر میراث فرهنگی (۱۳۸۳ ش)
مهندس محمد مهریار، در ۲۳ اردیبهشت سال ۱۳۱۸ خورشیدی در تهران زاده شد. از سال ۱۳۴۰ تا ۱۳۴۸ در دانشكده هنرهای زیبای دانشگاه تهران در رشته معماری تحصیل كرد. از سال ۱۳۴۹ فعالیت حرفه‌ای خود را در زمینه آثار تاریخی معماری ایران آغاز كرد و در سال ۱۳۷۹ در سازمان میراث فرهنگی كشور بازنشسته شد. پس از دوران بازنشستگی، مهریار از تلاش دست برنداشت. او كسی بود كه مرز باستان‌شناسی و معماری را در حیطه مطالعات تاریخی برداشت و معماری را در بوته باستان‌شناسی به مرحله تحلیل رساند. شاید او را بتوان معمار و باستان‌شناس یا مرمتگر نامید ولی مناسب‌ترین عنوان پژوهشگر معماری ایران است. پس از زلزله بم، مهریار تمام نیروی خود را صرف مطالعه و بهینه‌سازی روند ساماندهی و مرمت آثار آسیب دیده كرد و عاقبت در آخرین روزهای بهار سال ۱۳۸۳ جسم او یاری تحمل پشتكارش را نكرد و به دیار مینو شتافت. مهریار شناخت عمیقی از فرهنگ و تمدن ایران‌زمین داشت.
او با میراث فرهنگى سراسر كشور آشنا بود و در تعداد زیادى از بناها، محوطه‌ها، بافت‌هاى فرهنگى و تاریخى كشور مطالعه و تعدادى از این آثار را كاوش باستان‌شناسانه، حفاظت، مرمت و سازماندهى كرده بود. وى در زمینه‌هاى پژوهش‌هاى باستان‌شناسى صاحب‌نظر بود، به گونه‌ای كه مجوز انجام كاوش‌هاى تخصصى باستان‌شناسانه را در اختیار داشت. از فعالیت‌هاى این استاد فقید مى‌توان به معرفى فنى و تخصصى دیوار گرگان و بستر آن، مسوولیت آزادسازى و سازمان‌دهى و مطالعات تپه هگمتانه، اجراى كاوش‌ها و پژوهش‌هاى مستقل در تخت سلیمان تكاب، پژوهش روى پل‌هاى تاریخى خوزستان، ایلام و لرستان و پژوهش اساسى روى «پل دختر» لرستان و ارائه طرح بازسازى لرستان، مسوولیت پروژه بزرگ تخت‌جمشید ـ پاسارگاد و طرح جامع تعمیرات پرستشگاه آناهیتا اشاره كرد. كتاب «اسناد تصویری شهرهای ایرانی در دوره قاجاریه» به دو زبان فارسی و انگلیسی، «استوناندو»، نوروز در بیشابور، نقش معماری در رمز آئینه سفال، از نخستین ارمغان ساقی، نخستین خشت، نخستین پیاله، فهرست گزارش‌های پژوهش، بررسی، كاوش و مقاله‌های مربوط به سخنرانی‌ها از جمله آثار محمد مهریار است كه برای پژوهشگران رشته معماری و باستان‌شناسی به یادگار مانده است.

• آغاز عملیات نصر ۴ در شمال ماووت عراق توسط سپاه (۱۳۶۶ ش)
عملیات نصر۴ در تاریخ ۶۶/۳/۳۱ با رمز مبارك یا امام جعفر صادق(ع)، با هدف آزادسازی شهر ماووت عراق و ارتفاعات منطقه آغاز شد. رزمندگان اسلام پس از شناسایی منطقه، به سمت هدف حركت كرده و به شهر ماووت نزدیك شدند. پس از ساعاتی درگیری، رزمندگان با تثبیت مواضع تصرف شده و به غنیمت گرفتن مهمات دشمن، مقدمات آزادی شهر ماووت رافراهم می‏كنند و این شهر در یك قدمی آزادی قرار گرفت. این عملیات در روزهای بعد نیز ادامه یافت و علی‎‏رغم مقاومت شدید نیروهای بعث، رزمندگان اسلام با استفاده از شیوه‎‏های جنگ‎‏های كوهستانی و تنگ كردن حلقه محاصره، پیروزمندانه وارد ماووت عراق شدند. در این حال دشمن برای باز پس‏گیری ماووت، پاتك‎‏های سنگینی تدارك دید كه همگی با شكست و عقب‌‏نشینی آنان مواجه گردید. این عملیات كه در سه مرحله صورت گرفت نتایج ذیل را به همراه داشت: تلفات نیروی انسانی دشمن: ۵۶۰ نفر اسیر، ۳۰۰۰ نفر كشته و زخمی؛ سایر نتایج: آزاد شدن بخش دیگری از منطقه ماووت از جمله شهر و دشت ماووت و ارتفاعاتی نظیر ژاژیله، شاخ قشنگ، بالوسه و در مجموع، منطقه‌‏ای به وسعت ۵۰ كیلومتر مربع؛ تجهیزات و امكانات: تانك و نفربر: ۸ دستگاه انهدامی و ۱۰ دستگاه اغتنامی، خودرو: ۱۰ دستگاه انهدامی و ۲۰ دستگاه اغتنامی.

• حادثه دلخراش زلزله، در استان‎‏های گیلان و زنجان (۱۳۶۹ ش)
در نیمه شب سی‏ و یكم خرداد ماه ۱۳۶۹، زلزله شدیدی در گیلان و زنجان به وقوع پیوست كه بیش از پنجاه هزار تن كشته و شصت هزار نفر مجروح و نیم میلیون آواره برجای گذاشت. در اثر این زمین لرزه، ۳۲ هزار واحد مسكونی روستایی و هزاران خانه و مغازه در شهرهای استان‏‌های گیلان و زنجان به طور كامل تخریب شد. همچنین نزدیك به یك میلیون رأس انواع احشام نیز زیر آوار ماندند. قدرت این زلزله سهمگین ۷/۳ درجه در مقیاس ریشتر و با مركزیت شهر رودبار بود.

• روزی که شاپور دوم زمام امور ايران را به دست گرفت. (۳۲۶ م)
شاپور دوم (ذوالاكتاف) از دودمان ساسانیان كه ۱۷ ساله شده بود از آخرین روز بهار سال ۳۲۶ میلادی (۲۱ ژوئن = ۳۱ خرداد)، خود به عنوان شاه رسما زمام امور ایران را به دست گرفت. وی تنها رئیس كشور بود كه پیش از تولد این عنوان را به دست آورده بود و بنابراین، طول پادشاهی اش بیش از عمر او به حساب آورده شده است!. شاپور دوم پسر «آذرنرسی» در سال ۳۰۹ متولد و در سال ۳۷۹ میلادی درگذشت. این شاه ساسانی هنگامی امور سلطنت را، خود به دست گرفت كه ضعف نایب السلطنه موجب شده بود كه اعراب مهاجر از جزیرةالعرب به بحرین و سواحل غربی خلیج فارس ایجاد ناامنی كرده، همچنین برخی از بزرگان داخلی وارد مبارزه قدرت با یكدیگر شده، امپراتور روم در ایالت های مرزی و منطقه خودمختار ارمنستان به تحریك پرداخته و نیز دسته‌ای از هون ها در منطقه فرارود (که جغرافیون آمریکایی عنوان «آسیای میانه» برآن نهاده اند!) بنای دست اندازی به قلمرو ایران را گذارده بودند. شاپور دوم پس از بدست گرفتن قدرت همه این دشواری‌ها را برطرف ساخت. امپراتور روم در جنگ با ایران كشته شد، هون‏‎ها عقب رانده شدند که دسته ای آز آنان عزم اروپا کردند (آن دسته از قرقیزها که دارای موی قرمز و چشمان سبز و آبی اند باقیمانده هون‎ها هستند)، عرب‎ها به ریسمان كشیده شدند، قلمرو میهن وسعت یافت و بر آبادانی آن و رفاه مردم افزوده شد.

• اعلام تشكیل نیروی واكنش سریع توسط امریكا (۱۹۷۹ م)
با پیروزی انقلاب اسلامی ایران و قرار گرفتن منطقه خاورمیانه در وضعیت حساس، امریكا به فكر تدارك نیروی نظامی در این نقطه افتاد. در حقیقت با توجه به مسئله نفت و اهمیت آن برای غرب، جیمی كارتر، رئیس جمهور وقت امریكا، طی دستوری، به تشكیل نیروهای سریع الانتقالی كه بدون بر هم زدن توان رزمی نیروهای امریكایی، در مواضع مورد نظر سران كاخ سفید در تمام نقاط جهان قادر به واكنش فوری باشند، فرمان داد. این نیروی یك‏صد و ده هزار نفری كه مجهز به كشتی و هواپیما هستند برای حفاظت از جریان نفت به غرب وارد عمل می‏‌شوند. حضور مداوم ناوگان نظامی در منطقه، رهبری مشاوره‏های نظامی مشترك و رزمایش‎‏های نظامی در منطقه خلیج فارس و شبه جزیره عربستان از جمله اهداف این نیرو می‏‌باشد. هم‏چنین با توجه به عدم توانایی امریكا برای یورش نظامی وسیع در آن مقطع برای درگیر شدن در منطقه خلیج فارس، این كشور دست به فعالیت‏‌های دیگری زد كه مسلح ساختن كشورهای طرفدار امریكا در منطقه، هماهنگی با شوروی و چین، ایجاد جنگ تبلیغاتی جهت ایجاد خصومت بین ایران و كشورهای عربی، تلاش وسیع دیپلماسی در به انزوا كشاندن ایران و تقویت بیش از پیش نیروهای واكنش سریع از آن جمله بود. به دست آوردن این اهداف از طریق تأسیس یك فرماندهی نظامی جدید برای خاورمیانه اِعمال می‏‌شد كه بعدها به عنوان نیروی واكنش سریع شناخته شد. این نیرو توانایی آن را داشت تا با بروز هر واقعه‌‏ای، در صورت لزوم، ظرف ۴۸ ساعت خود را به آن منطقه در هر نقطه از جهان برساند. علی رغم این تلاش‏‌ها، حضور ناوگان امریكا در آب‏‌های اطراف ایران، خللی در عزم جمهوری اسلامی در حراست از مرزهای میهن اسلامی و تقویت همه جانبه قوای خودی ایجاد نكرده است.

• رأی مجلس شورای اسلامی درباره عدم كفایت سیاسی بنی صدر (۱۳۶۰ ش)
پس از ماه‏‌‏ها درگیری بنی صدر و هوادارانش با نیروهای ارزشی و انقلابی، طرح عدم كفایت سیاسی رییس جمهور در مجلس شورای اسلامی مطرح شد. مهم‌ترین دلیل بر عدم كفایت سیاسی بنی صدر، موضع‏‌گیری وی علیه نظام جمهوری اسلامی و اتحاد نامقدس با كلیه نیروهای ضد انقلاب وابسته به شرق و غرب جهت نابودی نظام اسلامی و همچنین مخالفت مستمر وی با مجلس شورای اسلامی از بدو تأسیس و حتی پیش از افتتاح آن، دخالت صریح در قوه قضاییه و عدم درك صحیح از بدیهی‏‌ترین اصول قانون اساسی و نیز عدم اعتقاد به اصل تفكیك قوا عنوان گردید. در نتیجه، این طرح با ۱۷۷ رأی موافق، ۱ رأی مخالف و ۱۲ رأی ممتنع به تصویب رسید و یك روز پس از تصویب طرح عدم كفایت سیاسی بنی صدر، حضرت امام خمینی(ره)، وی را از ریاست جمهوری اسلامی ایران نیز عزل كردند. این در حالی بود كه حضرت امام، پیش از این وی را در بیستم خرداد ۱۳۶۰، از فرماندهی كل قوا نیز عزل كرده بودند.
پس از بركناری بنی صدر از ریاست جمهوری، فعالیت‏‌های خرابكارانه و براندازانه بر ضد حكومت و دولت آغاز شد كه عمدتاً از طرف منافقین موسوم به سازمان مجاهدین خلق سازماندهی می‏‌گردید. از جمله در هفتم تیرماه ۱۳۶۰، دفتر حزب جمهوری اسلامی منفجر شد و طی آن، آیت‌‏اللَّه بهشتی و شماری از وزرا و نمایندگان مجلس شورای اسلامی به شهادت رسیدند. همچنین در هشتم شهریور ۱۳۶۰، دفتر نخست وزیری منفجر شد و در آن، محمدعلی رجایی، رییس جمهور و دكتر محمد جواد باهنر، نخست وزیر و تعدادی از شخصیت‏‌ها شربت شهادت نوشیدند. این وقایع می‏توانست به سادگی منجر به سقوط یك نظام سیاسی شود، اما بازتاب آن در مردم، نتیجه معكوس داشت چرا كه با سخنرانی‏‌ها و پیام‏‌های امام خمینی(ره) كه به نحو هوشمندانه‏‌ای به مردم امید می‏‌دادند، آنان را انسجام می‏‌بخشیدند و گروه‌‏های سیاسی ضدِ نظام را بی اعتبار می‏‎ساختند، اثری وصف ناشدنی در ملت مسلمان برای مقاومت بیشتر ایجاد می‏‌كرد. از این جهت بود كه نظام اسلامی از این دوران پرخطر و پرآشوب با توكل بر خدا، رهبری‏‌های حضرت امام و مقاومت و پایدار مردم گذشت و به مسیر خود ادامه داد.

• تولد “آبه پروو” رمان‎‏نویس برجسته فرانسوی (۱۶۹۷ م)
• تولد “ژان پل سارتر” فیلسوف و نویسنده معروف فرانسوی (۱۹۰۵ م)
• پریدن نخستين چترباز زن در جهان (۱۹۱۳ م)
• تولد تونی اسکات ، کارگردان (۱۹۴۴ م)
• توقیف‌ کلیه‌ نشریه‌‌ها به‌ دستور ” محمد علی شاه‌ قاجار ” (۱۲۸۷ ش)
• تاسیس‌ حزب‌ کمونیست‌ ایران‌ به‌ نام‌ عدالت‌ در بندر انزلی (۱۲۹۹ ش)
• رحلت عارف كامل و استاد بزرگ اخلاق “میرزا جواد آقاملكی تبریزی” (۱۳۰۵ ش)
• دوره بیست و دوّم مجلس شورای ملی پایان یافت. (۱۳۵۰ ش)
• اساسنامه شرکت شهرسازی عباس آباد به تصویب انجمن شهر رسید. (۱۳۵۰ ش)
• یک باند هشت نفری که برگ معافیت تکفل صادر می‌کردند دستگیر شدند. (۱۳۵۲ ش)
• عده‌ای از نمایندگان مجلس شورای ملی از عضویت حزب رستاخیز کناره گیری کردند. (۱۳۵۷ ش)
• اعزام نيروهای واكنش سريع آمريكا به خاورميانه (۱۳۵۸ ش)

رویدادها

• ۱۳۶۰ – صدور رای عدم کفایت ابوالحسن بنی‌صدر توسط مجلس
• ۱۳۶۹ – زلزله‌ای به بزرگای ۷٫۷ در مقیاس ریشتر، رودبار و منجیل را لرزاند و حدود ۴۰٬۰۰۰ کشته بر جای گذاشت.

زادروزها

• ۱۳۰۳ – عزت الله انتظامی، بازیگر پرسابقهٔ تئاتر و سینمای ایران
• ۱۳۲۶ – شیرین عبادی، فعال حقوق بشر و حقوق زنان
• ۱۳۵۷ – مهدی رجب‌زاده، بازیکن فوتبال اهل ایران
• ۱۳۶۲ – مصطفی اکرامی، بازیکن فوتبال اهل ایران
• ۱۳۱۸-کامران شیردل مترجم، کارگردان و مستندساز ایرانی است.

مرگ‌ها

• ۱۳۶۰ ـ مصطفی چمران، فعال سیاسی-نظامی ایرانی و بنیانگذار ستاد جنگ‌های نامنظم در جنگ ایران و عراق
• ۱۳۶۰ – سعید سلطان‌پور، فعال سیاسی، شاعر، نمایش‌نامه‌نویس و کارگردان تئاتر